Ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu

Osoba, której prawa zostały naruszone ma możliwość ich ochrony również w przypadku, gdy miejsce zamieszkania strony przeciwnej nie jest jej obiektywnie znane. Prowadzenie postępowania pod nieobecność jednej ze stron wymaga jednak ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu.

Co w przypadku gdy nie posiadamy adresu zamieszkania osoby, przeciwko której chcemy wytoczyć powództwo?

Często wytaczając powództwo nie znamy adresu zamieszkania przeciwnika lub okazuje się, że w trakcie trwania procesu adres wcześniej wskazany jest błędny. Rodzi to istotne konsekwencje dla strony wytaczającej powództwo.

W pierwszym przypadku, tj. gdy nie posiadamy adresu zamieszkania przeciwnika, zgodnie z art. art. 130 k.p.c. w zw. z art. 126 § 2 k.p.c., sąd, po bezskutecznym wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych, zwraca pozew.

Natomiast w przypadku gdy sąd nada sprawie bieg, a w trakcie prowadzonego postępowania okaże się, że adres zamieszkania jest błędny, sąd może zawiesić postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. po bezskutecznym wezwaniu do uzupełnienia braków formalnych.

Wezwanie sądu do uzupełnienia braków formalnych w postaci wskazania adresu zamieszkania przeciwnika umożliwia powodowi wystąpienie o ustalenie jego adresu zamieszkania do właściwego organu administracji. Jeżeli w ten sposób nie uda się ustalić adresu, strona powodowa może wystąpić do właściwego sądu z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Należy bowiem pamiętać, że w procesie zasadą jest ustanowienie kuratora na wniosek. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym ustanawia się kuratora z urzędu.

W tym miejscu należy pamiętać, że omawiana procedura dotyczy ustanowienia kuratora wyłącznie dla osoby fizycznej, gdyż tylko taka osoba może posiadać miejsce zamieszkania.

Czym jest „miejsce pobytu”?

Zgodnie z art. 144 k.p.c. kuratora ustanawia sąd dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Miejscem pobytu jest jakiekolwiek miejsce, w którym dana osoba przebywa. W takim miejscu osoba może przebywać w sposób krótkotrwały, ale jednocześnie umożliwiający doręczenie jej pisma. Nadto, „kurator nie zostanie ustanowiony w razie chwilowego wyjazdu strony na urlop, w sprawach służbowych czy też w przypadku śmierci strony.”[1]

Należy mieć na uwadze, że „przesłanką ustanowienia kuratora jest brak wiadomości o miejscu pobytu strony pozwanej, znanej co do osoby. Nie można natomiast w tym trybie ustanowić kuratora dla strony pozwanej niezidentyfikowanej od początku procesu i chociaż od pewnego czasu pojawiają się pomysły legislacyjne dotyczące tzw. „ślepego pozwu” przynajmniej w niektórych sprawach, obecnie nie można wytaczać powództwa przeciwko osobom z imienia i nazwiska nieznanym, których tożsamości nie daje się ustalić.

Kto może wystąpić z wnioskiem?

Wniosek o ustanowienie kuratora może złożyć osoba zainteresowana. Zgodnie z art. 143 k.p.c. może być to nie tylko powód, ale również współuczestnik sporu lub interwenient uboczny.

Należy zaznaczyć, że przed wszczęciem powództwa wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu może złożyć jedynie powód. Wniosek ten może również złożyć wraz z wnioskiem wszczynającym postępowanie. Natomiast w trakcie trwania procesu może to zrobić każda osoba zainteresowana, w tym współuczestnik sporu czy interwenient uboczny.

Niezbędnymi elementami wniosku są uprawdopodobnienie interesu prawnego oraz wskazanie, że aktualne miejsce pobytu danej osoby nie jest obiektywnie możliwe do ustalenia.

Wniosek odpowiednio składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie i nie podlega on opłacie.

Czym jest „uprawdopodobnienie interesu prawnego”?

Najistotniejszą kwestią, o której należy pamiętać podczas składania wniosku o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu jest uprawdopodobnienie roszczenia, tj. wykazanie, że miejsce pobytu danej osoby nie jest nam obecnie znane, natomiast doręczenie jest konieczne dla podjęcia obrony praw i interesów stron w toku sprawy.

Uprawdopodobnienie roszczenia w praktyce oznacza wskazanie podjętych przez osobę zainteresowaną działań, które miały na celu ustalenia miejsca pobytu przeciwnika.

Należy pamiętać, że „nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej. W praktyce sądowej przesłanki ustanowienia kuratora są dowodzone za pomocą takich dokumentów jak pisemne informacje biur adresowych lub organów ewidencji ludności.”[2] Wnioskodawca musi bowiem wykazać, że podjął wszelkie starania mające na celu ustalenie miejsca pobytu przeciwnika. Nadto, w doktrynie przyjmuje się, że aktualne miejsce pobytu danej osoby nie jest możliwe do ustalenia również na podstawie informacji pochodzących od osób, które mogą posiadać kontakt z nieznanym z miejsca pobytu np. rodzina, sąsiedzi z poprzedniego miejsca zamieszkania.

W orzecznictwie wskazuje się również, że „taka okoliczność winna być uprawdopodobniona i może nastąpić jedynie po wyczerpaniu powszechnie dostępnych technicznie środków, w oparciu o które podjęto czynności poszukiwawcze, które nie przyniosły pozytywnych rezultatów”[3]

Podsumowując, wnioskodawca musi wskazać, że podjął stosowne starania mające na celu ustalenie miejsca pobytu przeciwnika oraz że aktualne miejsce pobytu nie jest obiektywnie możliwe do ustalenia. Nie wystarczy oświadczenie powoda, że nie zna adresu. Musi on wykazać, że dołożył wszelkich starań, aby taki adres ustalić.

Co w przypadku gdy sąd wyznaczy kuratora?

W przypadku przychylenia się do wniosku, sąd wyznaczy kuratora oraz zgodnie z art. 144 § 2 przewodniczący ogłosi to publicznie w budynku sądowym i lokalu wójta (burmistrza, prezydenta miasta), w  sprawach zaś większej wagi, gdy uzna to za potrzebne, także w prasie. Co istotne, kurator dla osoby nieznanej z miejsca pobytu występować będzie w sprawie jedynie do momentu jej odnalezienia.

Podsumowując, procedura ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu umożliwia osobie zainteresowanej nie tylko dochodzenie swych praw lub ich obrony, ale jednocześnie zapewnia możliwość ochrony interesów i praw osoby nieobecnej.