AI, a prawo rodzinne

Działem prawa cywilnego, w sposób szczególny bliskim relacjom międzyludzkim jest prawo rodzinne. W przestrzeni publicystycznej wiele zostało powiedziane i napisane na temat wpływu AI na różne dziedziny prawa i biznesu. Z pozoru najbardziej „ludzka” dziedzina prawa, jaką jest prawo rodzinne, regulujące stosunki majątkowe i niemajątkowe między małżonkami oraz krewnymi, jak również stosunki wynikające z opieki, kurateli czy przysposobienia, wydaje się najmniej podatna na oddziaływanie sztucznej inteligencji. Ale czy na pewno tak jest?

AI, a relacje międzyludzkie

W szerszym ujęciu, może być to również dywagacja na temat wpływu AI na ogólnie rozumiane relacje międzyludzkie. Coraz częściej, w dywagacjach naukowców stawiane są tezy mówiące o konieczności przedefiniowania i zaktualizowania znaczenia emocji takich jak przyjaźń, miłość, czy przywiązanie. Jak dotąd, te zarezerwowane były jedynie dla relacji człowiek-człowiek. Fakt podejmowania tematu relacji pomiędzy robotami bazującymi na systemie AI i ludźmi, polegających na przyjaźni, a nawet miłości może być alarmujący.

Roboty jako podmiot praw i obowiązków

Rozważa się czy roboty AI mogą wpływać na relacje małżeńskie, a więc czy relacja z robotem może być poczytywana jako zdrada małżeńska. Co ciekawe i nieco szokujące, przewiduje się, że w przeciągu kolejnych 30 lat ludzie zaczną zawierać związki małżeńskie z robotami. Brzmi jak science fiction? Być może tak. Jak na razie jednak nie możemy mówić o wyposażeniu robotów w osobowość prawną i przynajmniej w polskim systemie prawnym, nieprędko się tego doczekamy.

Zastosowanie AI w postępowaniach sądowych

Skupmy się wobec tego na możliwym wpływie sztucznej inteligencji na  przebieg postępowania sądowego. Jak dotąd mogliśmy odnotować udział tej technologii przede wszystkim we wspomaganiu człowieka w czynnościach biurowych, administracyjnych, technicznych, jednym słowem –pozamerytorycznych.

Czy możemy pójść o krok dalej? Na to pytanie starali się odpowiedzieć między m. in. Estończycy, których kraj słynie z postępującej i dobrze rozwiniętej informatyzacji. Ich założeniem było powołanie do życia tzw. robot-judge, który miałby zamiast człowieka wydawać orzeczenia w sprawach poniżej 7000 EUR. Rozwiązanie to, jak dotychczas nie zostało jednak wdrożone.

Aplikacja dla rozstających się par

Wracając do zagadnień ściśle związanych z prawem rodzinnym, godnym uwagi jest testowane w Australii rozwiązanie w postaci aplikacji Amica, która pomaga małżonkom w wypracowaniu zasad sprawowania władzy rodzicielskiej po rozwodzie oraz w podziale majątku. Amica nie udziela jednak porad prawnych.

Aplikacja ta może być też pomocna dla rozstających się par żyjących w związku niesformalizowanym. Z informacji o aplikacji zamieszczonych na jej stronie internetowej można jednak wyprowadzić wniosek, że jest to doskonałe rozwiązanie dla par rozstających się w przyjaznych stosunkach.

Po założeniu konta w aplikacji, ta przeprowadza użytkownika przez szereg pytań, które pomagają określić, czy ta jest odpowiednia i może być pomocna w danej sytuacji.

Warto jednak podkreślić, że ustalenie planu rodzicielskiego i elektroniczne „podpisanie” go przez strony nie jest wiążące prawnie. Między innym także z tego względu, Amica może efektywnie pomóc jedynie parom, które rozstają się w przyjaznych i mało skomplikowanych okolicznościach.

W przypadkach kiedy pomiędzy małżonkami istnieje realny i zacięty spór, rozstrzygany równocześnie przez sąd rodzinny, wówczas użyteczność aplikacji jest znikoma. Znacznie ogranicza to krąg par, które mogą sobie pomóc korzystając z tego narzędzia.

Bez wątpienia większej części spraw rozwodowych towarzyszą spory o majątek, władze rodzicielską, czy chociażby, a może przede wszystkim – kwestię orzeczenia o winie. Rozstrzygnięcie tak złożonych spraw bez udziału człowieka na chwilę obecną jest niemożliwe.

Rekomendacje GRAI

Grupa robocza ds. Sztucznej Inteligencji Podgrupa ds. etyki i prawa (GRAI) przy Ministerstwie Cyfryzacji przygotowała raport pod tytułem: „Rekomendacje w zakresie zastosowania sztucznej inteligencji w sądownictwie i prokuraturze”. Ogólny wniosek jaki płynie z treści tego dokumentu jest taki, że w Polsce jesteśmy dopiero na etapie debaty o zwiększeniu i udoskonaleniu automatyzacji poprzez integrację systemów komputerowych i rejestrów prowadzonych przez różne instytucje. Niemniej, GRAI  zwraca uwagę na konieczność powołania Centrum Robotyzacji Procesów Ministerstwa Sprawiedliwości, na wzór tego funkcjonującego w Ministerstwie Finansów, które inicjowałoby robotyzację danego procesu, projektowało rozwiązania oraz szacowało koszty jego wdrożenia, jak również zarządzało już funkcjonującymi robotami.

ExpertIUS

W raporcie GRAI przywołany został udany przykład zastosowania AI w prawie rodzinnym. ExpertIUS to system wykorzystujący sztuczną inteligencję. Został stworzony na potrzeby meksykańskiego wymiaru sprawiedliwości. Pomaga w podjęciu decyzji o przyznaniu świadczeń alimentacyjnych. Narzędzie analizuje orzecznictwo meksykańskich sądów rodzinnych w tym właśnie zakresie. Identyfikuje roszczenia alimentacyjne w podobnych sprawach do tej będącej przedmiotem orzekania oraz wydane w nich wyroki, a także bierze pod uwagę to, co zostało powiedziane na rozprawie.

Podsumowanie

W niedalekiej przyszłości możemy się spodziewać coraz większej ingerencji AI w środowisko rodzinne. Należy się przygotować na udział zaawansowanych systemów autonomicznych i robotów sterowanych sztuczną inteligencją w realizację obowiązków rodzicielskich, tych związanych z pieczą, wychowaniem i reprezentowaniem dziecka. Przyszłość stawia wyzwania przed ustawodawcą w zakresie znalezienia kwalifikacji prawnej dla powierzenia przez rodziców i opiekunów prawnych decyzji robotowi.