Rezydencja podatkowa wojennych uchodźców z Ukrainy w czasie pobytu w Polsce

Opublikowana  12 marca 2022 r. specjalna „ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa”, umożliwiła uchodźcom wojennym Ukrainy legalizację pobytu na terytorium Polski.

Zgodnie ze specustawą, obywatel Ukrainy, który wjechał legalnie na terytorium RP w okresie od 24.02.2022 i deklaruje zamiar pozostania w Polsce, uzyskuje prawo do  legalnego przebywania na terytorium Polski przez  okres 18 miesięcy licząc od 24.02.2022 r. 

 Obywatele ukraińscy po zalegalizowaniu pobytu zgodnie ze specustawą uzyskali po spełnieniu pewnych dodatkowych warunków (między innymi konieczność uzyskania nr PESEL),  pełen dostęp do polskiego rynku pracy oraz możliwość swobodnego podejmowania działalności gospodarczej na terytorium RP.  

W tej sytuacji, szczególnego znaczenia nabrała kwestia ustalenia rezydencji podatkowej tych osób dla celów podatku dochodowego.

Jak wynika z art. 3 ust. 1a ustawy o PIT, status rezydenta podatkowego w Polsce może uzyskać  osoba posiadająca na terenie Polski centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub też przebywająca na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. W podobny sposób poprzez odniesienie do kryterium „ośrodka interesów życiowych” kwestię rezydencji reguluje Polsko-Ukraińska konwencja o unikaniu podwójnego opodatkowania z 12.01.1993 roku.

Powyższych kryteriów nawet  pomimo przyznanego numeru PESEL nie spełniali, z uwagi na czasowy charakter swojego pobytu  - beneficjenci specustawy.

Kwestia miejsca rezydencji podatkowej jest istotna zarówno dla pracodawców, na których ciążą obowiązki płatnika zaliczek na podatek PIT jak i dla samych uchodźców, albowiem od ustalonej rezydencji zależy sposób opodatkowania i skala ciążących na nich obciążeń podatkowych.

Przykładowo, według  art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT, podatek dochodowy od uzyskiwanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przychodów przez nierezydentów objętych ograniczonym obowiązkiem podatkowym z tytułów działalności wykonywanej osobiście, między innymi określonej w art. 13 pkt 2 i 6 – 9, a więc od umów zlecenia i o dzieło, pobiera  się w formie ryczałtu w wysokości 20% przychodu. Oznacza to w takim przypadku dla podatnika brak kwoty wolnej od podatku oraz brak możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów (20% dla umów zlecenia i 50% dla umów o dzieło).

Problem dostrzegł ustawodawca, który w ustawie o zmianie specustawy z 8 kwietnia 2022r. dokonał jednocześnie nowelizacji ustawy o Podatku dochodowym od osób fizycznych, poprzez dodanie art. 52zj, zgodnie z którym osoba, która zalegalizowała swój pobyt w Polsce na podstawie specustawy, nabywa status polskiego rezydenta, w okresie od 24 02 2022r. do dnia 31 .12.2022r. - na podstawie pisemnego oświadczenia o posiadaniu na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodka interesów życiowych).

Zgodnie z komunikatem opublikowanym w dniu 11.04.2022 r. na stronie www.gov.pl złożenie pracodawcy lub innemu płatnikowi oświadczenia o przeniesieniu na terytorium Polski centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodka interesów życiowych) powoduje, że od pierwszego dnia przybycia do Polski podatnik zostanie uznany za polskiego rezydenta podatkowego. 

Dalej ministerstwo finansów wyjaśnia, że dokonując poboru podatku płatnik nie jest zobowiązany do dokonywania szczegółowych ustaleń w zakresie sytuacji faktyczno-prawnej podatnika i samodzielnego ustalenia państwa jego rezydencji podatkowej. W przypadku złożenia przez podatnika oświadczenia o posiadaniu ośrodka interesów życiowych w Polsce, płatnik nie jest zatem zobowiązany do badania prawdziwości tego oświadczenia, chyba, że z informacji i dokumentów znajdujących się w jego posiadaniu wynikają ustalenia przeciwne.

Podsumowując, przyjęte w polskim systemie prawnym rozwiązanie pozwala na czasowe obejście ograniczeń ustawowych. Obecnie obywatel Ukrainy przebywający czasowo na terytorium RP w związku z toczącym się konfliktem zbrojnym, po złożeniu stosownego oświadczenia będzie przez Polską administrację skarbową uznawany za rezydenta Polskiego. Oznacza to, że w prezentowanym wyżej przykładzie, zamiast 20% ryczałtu będzie mógł zapłacić 17% podatek dochodowy. (po nowelizacji  ma być to nawet 12%.),  ponadto będzie mógł  skorzystać z kosztów uzyskania przychodów i kwoty wolnej od podatki analogicznie jak obywatel Polski.

Kwestią otwartą pozostaje jak do przyjętych w Polsce rozwiązań ustosunkuje się w praktyce skarbówka Ukraińska. W polsko-ukraińskiej bilateralnej umowie o unikaniu podwójnego opodatkowania mowa jest o rzeczywistym a nie deklarowanym ośrodku interesów życiowych.