Darowizna od Rodziny. Podatek do zapłaty!

Darowizna w formie gotówkowej od członków najbliższej rodziny wyłącznie z podatkiem.  

W dniu 20 marca 2023 r. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie 7 sędziów podjął dyskusyjną uchwałę zgodnie z treścią której: „wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.) „w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (…) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym”, należy rozumieć w ten sposób, że warunkiem wystarczającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego uregulowanego w tym przepisie jest udokumentowanie dokonania przekazania środków pieniężnych we wskazany w tym przepisie sposób przez darczyńcę na rzecz obdarowanego.” (zob. uchwała 7 sędziów NSA z dnia 20 marca 2023 r. https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/8A1C0E342D).

Powyższa uchwała zapadła z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 16 listopada 2022 r., znak: V.511.953.2022.EG, o podjęcie przez skład siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego na podstawie art. 264 § 2 w związku z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r. poz. 259 ze zm.) uchwały mającej na celu wyjaśnienie: "Czy wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043, ze zm.) "w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy (...)" należy rozumieć w ten sposób, że za dowód dopuszczający skorzystanie ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych uznaje się dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny, wyłącznie przez darczyńcę na konto obdarowanego, czy też wystarczające jest dokonanie wpłaty środków pieniężnych przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy?" 

Należy bowiem wskazać, że zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.) podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem darowizny. Zgodnie zaś treścią art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.) pkt 1 zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:  

1. zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4,

oraz

2. w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Podatnik zgłasza otrzymanie darowizny właściwemu urzędowi skarbowemu na formularzu „SDZ-2”, gdzie w polu „H” „sposób przekazania środków pieniężnych tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy” zawarto wyłącznie pola „rachunek bankowy”, „SKOK”, „przekaz pocztowy”.

            W orzecznictwie organów skarbowych oraz sądów administracyjnych, w kontekście sposobu powyższego udokumentowania otrzymania darowizny w zakresie „dowodu przekazania na rachunek płatniczy nabywcy” zarysowały się dwa przeciwstawne poglądy: liberalny oraz restrykcyjny.

            Pogląd liberalny zaprezentował WSA w Łodzi (sygn. akt I SA/Łd 861/19), który wskazał, że w przypadku otrzymania od najbliższej rodziny środków pieniężnych w gotówce, dla zastosowania zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, wystarczające jest wpłacenie otrzymanych w tej formie pieniędzy samodzielnie (przez otrzymującego darowiznę) na własny rachunek bankowy.

            Z kolei za podejściem restrykcyjnym opowiedział się WSA w Gliwicach w wyroku sygn. akt I SA/Gl 1570/19 twierdząc, że aby skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków darowizn przewidzianego dla najbliższej rodziny, pieniądze muszą być przekazane za pośrednictwem banku na konto obdarowanego i zgłoszone w ciągu sześciu miesięcy. Wpłata musi być dokonana przez darczyńcę, a nie inną osobę.

            Zwolennicy pierwszego z wyżej opisanych poglądów wskazywali dotychczas na celowościową wykładnię przepisów dotyczącą zwolnień podatkowych oraz intencję ustawodawcy, który nie chciał opodatkowania darowizn potwierdzonych wpłatą na rachunek bankowy oraz zgłoszonych w odpowiedniej formie i terminie do właściwego urzędu skarbowego.

            Z kolei zwolennicy poglądu przeciwstawnego, w tym Naczelny Sąd Administracyjny w najnowszej uchwale, podkreślają, że wykonanie umowy darowizny następuje w chwili, gdy obdarowany otrzymuje pieniądze w gotówce. Jest to moment powstania obowiązku podatkowego w podatku od spadków i darowizn.

            Cytowana najnowsza kontrowersyjna uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego – wskazująca na restrykcyjną wykładnię art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.), siłą autorytetu wiążąca sądy administracyjne oraz organy podatkowe, z jednej strony porządkuje dotychczasowe rozbieżności oraz wskazuje podatnikom czego powinni spodziewać się otrzymując darowiznę w określonej formie, doprowadza tym samym do wzmocnienia zasady pewności prawa.

 Równocześnie jednak należy poddać pod wątpliwość czy pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego prowadzi do pogłębienia zasady kształtowania zaufania obywateli do organów państwa oraz tworzonego przez nie prawa.

            Treść opisanej uchwały w praktyce może bowiem doprowadzić obywateli do zaniechania informowania właściwych urzędów skarbowych o otrzymaniu darowizn gotówkowych od członków najbliższej rodziny. Te bowiem wiążą się co do zasady z koniecznością obowiązku zapłaty podatku. W dalszej konsekwencji może to prowadzić do zmniejszenia poziomu wiedzy organów podatkowych w zakresie kwot przychodów podatników oraz legalności źródeł ich pochodzenia.

            Dodać należy, że pieniądz gotówkowy stanowi identyczny środek płatniczy, miernik wartości oraz środek do rozliczeń, co pieniądz elektroniczny. Cytowany przepis art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.) stanowi więc równocześnie swoistą pułapkę dla nieświadomych podatników oraz ich darczyńców, którzy dokonują darowizn w formie gotówkowej, nie wiedząc, że w przeciwieństwie do formy przelewu bankowego, podlega ona opodatkowaniu.

            W świetle powyższego pozostaje mieć nadzieję, że ustawodawca za pomocą odpowiedniej nowelizacji dokona zmiany brzmienia art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043 ze zm.) – celem całkowitego wyeliminowania powstałych wątpliwości interpretacyjnych, a przede wszystkim celem wyeliminowania zjawiska „szarej strefy” darowizn gotówkowych, o których właściwe urzędy skarbowe nie będą informowane przez podatników tylko i wyłącznie z uwagi na powstały obowiązek podatkowy.