Zmiany w egzekucji orzeczeń w sprawach o ochronę dóbr osobistych

W ramach nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z dnia 9 marca 2023 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 614), dalej: „Ustawa nowelizująca”, wprowadzono wiele zmian w zakresie postępowania egzekucyjnego. Jedną z donośniejszych kwestii są zmiany w sposobie egzekucji roszczeń z zakresu ochrony dóbr osobistych.

Jako jedną z najbardziej kontrowersyjnych zmian wprowadzonych przez nową wersję Kodeksu Postępowania Cywilnego określa się zmienione przepisy dotyczące sposobu egzekucji zobowiązań sądu nakazujących publikację przeprosin.

Tytułem wstępu wskazać należy, iż zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, poszkodowany naruszeniem swoich dóbr osobistych może żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności by złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 Kodeksu cywilnego). Taką formą może być publikacja przeprosin w Internecie, prasie, telewizji, etc.

Co jednak można zrobić, gdy dłużnik nie chce dobrowolnie spełnić tego obowiązku?
Jeżeli dłużnik zobowiązany przez sąd nie wykonał obowiązku dobrowolnie, sąd ma możliwość przymuszenia na podstawie przepisów dotyczących egzekucji czynności niepieniężnych.

Dotychczas procedura przebiegała w ten sposób, że prawomocne zobowiązania sądu nakazujące publikację przeprosin były poddawane egzekucji, która obowiązywała w przypadku czynności zastępowalnych.

Stanowi o tym art. 1049 § 1² Kodeksu postępowania cywilnego „W razie stwierdzenia, że w wyznaczonym terminie dłużnik nie wykonał czynności, sąd udzieli wierzycielowi umocowania do wykonania czynności na koszt dłużnika wyznaczając odpowiedni termin do jej wykonania. Termin wykonania czynności może być na uzasadniony wniosek wierzyciela przedłużony.”

W poprzednim stanie prawnym, gdy dłużnik nie wykonywał dobrowolnie tytułu wykonawczego – w tym przypadku nie opublikował przeprosin, których zgodnie z treścią i formą ustaloną w wyroku - sąd mógł zobowiązać się do opublikowania odpowiedniego oświadczenia na koszt dłużnika w każdej sytuacji, w której doszło do powstania przyczyny, mającej na celu naprawienie szkody poniesionej naruszeniem dóbr osobistych. Całe koszty egzekucji świadczenia obciążały podmiot, który dopuścił się naruszenia dóbr osobistych, a koszty te były w zasadzie nieograniczone.

Obecnie do przepisu art. 1050 k.p.c. dodano § 4., który stanowi: „Jeżeli w sprawach o naruszenie dóbr osobistych dłużnik nie składa oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, pomimo wyznaczenia terminu do jego złożenia i zagrożenia mu grzywną, sąd wymierzy dłużnikowi grzywnę do piętnastu tysięcy złotych i nakaże zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie. Przepisów art. 1052 i art. 1053 nie stosuje się (…)”.

Zgodnie z przepisami przejściowymi, tj. – art. 19 Ustawy nowelizującej – który stanowi, że w sprawach o naruszenie dóbr osobistych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie zmian, stosuje się przepis art. 1050 § 4 ustawy. Zatem, nawet jeżeli zobowiązanie do spełnienia świadczenia poprzez wydanie oświadczenia woli nastąpiło na gruncie ustawy w poprzednim brzmieniu, to uchylający się od dobrowolnego wykonania przeprosin, to dłużnik skorzysta na rozwiązaniu zaproponowanym w art. 1050 § 4 ustawy, gdyż będzie stosowana nowa Ustawa.

Wskazać należy, że w związku ze zmianami funkcja przeprosin w postępowaniach o naruszenie dóbr najpewniej straci na znaczeniu. Wierzyciel nie będzie miał już możliwości opublikowania przeprosin na koszt dłużnika, a publikacja przeprosin w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, który z racji swojego przeznaczenia nie jest tak poczytny jak największe portale internetowe, czy dzienniki, z dużym prawdopodobieństwem nie wpłynie korzystnie na możliwość zapoznania się z publikowanymi przeprosinami przez większą część odbiorców.

Podsumować zatem należy, że opisane zmiany są korzystne dla dłużnika, gdyż ograniczają kwotowo wysokość grzywny, która może być orzeczona przez Sąd oraz pozwalają na opublikowanie przeprosin w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zamiast istotnie droższych przeprosin w mediach komercyjnych.

Powstaje jednak pytanie, czy przeprosiny opublikowane w ten sposób będą wystarczające do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych, szczególnie jeśli ich naruszenie miało miejsce za pośrednictwem środków masowego przekazu.

Wydaje się, że taka zmiana może być niekorzystana dla wierzyciela, którego dobra osobiste zostały naruszone, a zastosowane środki ochrony prawnej nie będą adekwatne i zgodne z zasadą tzw. lustrzanego odbicia, zgodnie z którą, przeprosiny (oświadczenie) powinny być opublikowane w analogicznej formule i tożsamym medium, gdzie dokonano naruszenia.