CZY WIESZ CO WYDARZY SIĘ 15 PAŹDZIERNIKA 2023?

15 października 2023 r. , z uwagi na odbywające się w tym dniu wybory parlamentarne, to ważny dzień dla każdego obywatela Polski.

Nietypowo, równolegle z wyborami odbędzie się referendum ogólnokrajowe.

REFERENDUM – CZYLI CO?

Referendum to rodzaj głosowania, w którym uprawnieni obywatele kraju lub jego części mogą wyrazić swoją opinie w kwestii, której referendum dotyczy. Podczas referendum udziela się odpowiedzi na postawione pytanie lub pytania w formie „ZA/PRZECIW” lub dokonuje się wyboru między przedstawionymi wariantami. Referendum jest zwane także „głosowaniem ludowym”, ponieważ polega na bezpośrednim zabraniu głosu przez obywateli posiadających czynne prawo wyborcze, co jest najwyższą formą głosowania dla demokracji bezpośredniej.

O istotności tej instytucji świadczy fakt, że w polskim systemie prawnym umiejscowiona została ona już w art. 4 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”.

PRAWO DO UDZIAŁU W REFERENDUM

Prawo do udziału w referendum gwarantuje Konstytucja. Na podstawie art. 62: „1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych”.

Oznacza to, że prawo partycypować w referendum ma każda osoba uprawniona do wzięcia udziału w głosowaniu do Parlamentu..

Ustawodawca może ograniczyć konstytucyjne prawo do uczestnictwa w referendum na podstawie art. 31 ust. 1 Konstytucji tj. „tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.”

Powyższy przepis jest zapisem zawężającym zakres praw gwarantowanych przez Konstytucję i wyznacznikiem granic ingerencji władzy w strefę wolności obywateli, gdyż wskazuje przesłanki konieczne do spełnienia, by wprowadzić ograniczenie konstytucyjnego uprawnienia.

W 2005 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (sygn. K 18/04), w którym uznał, że „nie każde rozciągnięcie określonego prawa obywatelskiego na inne osoby prowadzi do naruszenia gwarancji konstytucyjnej udzielonej temu prawu”, lecz ani w przywołanym przepisie, ani żadnym innym zapisie Konstytucji, nie ma informacji o możliwości rozszerzenia prawa do udziału w referendum i innych głosowaniach na cudzoziemców, a sam przepis wskazuje, że prawo przysługuje jedynie polskim obywatelom.

REFERENDUM LOKALNE

Konstytucja wyróżnia dwa rodzaje referendum ze względu na terytorium jego obowiązywania: referendum lokalne oraz ogólnokrajowe.

W drodze referendum lokalnego, członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować o sprawach dotyczących tej wspólnoty. Zasady i tryb przeprowadzania tego referendum określa ustawa o referendum lokalnym z dnia 15 września 2000 r.. W referendum lokalnym mogą brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego (województwa, powiatu lub gminy), którzy posiadają czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki. Referendum lokalne jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, chyba że referendum dotyczy odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich – w takim przypadku w głosowaniu musi zostać oddanych co najmniej 2/3 ważnych głosów.

REFERENDUM OGÓLNOKRAJOWE

Drugim wariantem wyróżnionym w Konstytucji jest referendum ogólnokrajowe i właśnie takie referendum odbędzie się w Polsce 15 października 2023 r.

Referendum ogólnokrajowe przeprowadza się w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa i jest zarządzane przez Sejm, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydenta za zgodą Senatu, wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Zasady i tryb przeprowadzania referendum reguluje Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym.

Prawo do udziału w referendum ma każdy obywatel RP, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, chyba że jest ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądowym, został pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem Sądu lub Trybunału Stanu. Referendum musi zostać wyznaczone na dzień wolny od pracy i może być przeprowadzone w ciągu jednego albo dwóch dni.

Głosowanie przeprowadza się w:

stałych obwodach głosowania utworzonych na podstawie Kodeksu wyborczego;

- obwodach głosowania utworzonych w szpitalach i w zakładach pomocy społecznej;

- obwodach głosowania utworzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz w oddziałach zewnętrznych tych zakładów i aresztów;

- obwodach głosowania utworzonych dla obywateli polskich przebywających za granicą;

- obwodach głosowania utworzonych dla obywateli polskich przebywających na polskich statkach morskich.

Osoby uprawnione do udziału w referendum zostają wpisane do spisu osób uprawnionych do głosowania. Każda osoba może być wpisana tylko do jednego spisu.

JAK WYGLĄDA GŁOSOWANIE W REFERENDUM

Na karcie do głosowania umieszcza się oznaczenie rodzaju referendum, podmiotu zarządzającego oraz daty referendum, pytanie lub warianty rozwiązania sprawy poddanej pod głosowanie oraz informację o sposobie głosowania.

Głosujący udziela odpowiedzi na pytanie referendalne stawiając znak „x” w kratce odpowiadającej odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej lub danemu wariantowi rozwiązania. Jeżeli na karcie do głosowania postanowiono znak „x” przy obu odpowiedziach lub nie postanowiono znaku „x” w żadnej z odpowiedzi – głos zostaje uznany za nieważny. Dopisanie na karcie do głosowania dodatkowych pytań lub odpowiedzi nie wpływa na ważność głosu.

Organizacja przygotowań i przeprowadzenia referendum finansowana jest z budżetu państwa.

Wynik referendum ogólnokrajowego jest wiążący pod warunkiem, że w głosowaniu wzięła udział więcej niż połowa osób uprawnionych do głosowania. Oznacza to, że głosy nieważne są uwzględnione podczas liczenia frekwencji do uznania głosowania za wiążące.

Rozstrzygnięcie w referendum nastąpi, gdy w odpowiedzi na postawione pytanie oddana zostanie większość ważnych głosów.

W przypadku wiążącego wyniku referendum, właściwe organy państwowe podejmują niezwłocznie czynności w celu realizacji wyniku zgodnie z jego rozstrzygnięciem.

CZY MOŻNA ODMÓWIĆ GŁOSOWANIA W REFERENDUM?

Udział, zarówno w wyborach jak i referendum, jest dobrowolny. Z uwagi na zbieg terminów, karta do głosowania w referendum zostanie w tym roku wydana wraz z kartą do głosowania w wyborach parlamentarnych. Osoba uprawniona do głosowania może zdecydować o tym, czy i w którym głosowaniu chce wziąć udział.

Jeżeli wyborca chce wziąć udział wyłącznie w wyborach parlamentarnych, może nie pobierać karty do głosowania w referendum. W takiej sytuacji należy w trakcie pobierania kart do głosowania zakomunikować komisji wyborczej odmowę przyjęcia karty referendalnej wraz z prośbą o odnotowania tego faktu przy swoim nazwisku.

Ważne jest, aby w przypadku braku chęci wzięcia udziału w referendum nie pobierać karty z zamiarem jej zniszczenia – grozi za to odpowiedzialność karna na podstawie art. 248 pkt 3 Kodeksu Karnego: „Kto w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego, wyborami organów samorządu terytorialnego lub referendum: (…) niszczy, uszkadza, ukrywa, przerabia lub podrabia protokoły lub inne dokumenty wyborcze albo referendalne(…) - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Podsumowując, referendum jest ważnym narzędziem prawnym umożliwiającym obywatelom w demokratycznym państwie prawa wyrażenie swojej woli w danej kwestii w sposób bezpośredni. Należy się jednak zastanowić, czy pytania zadane w referendum rzeczywiście dotyczą kwestii rzeczywiście istotnej i wywołującej dyskusję w społeczeństwie, oraz czy przeprowadzenie referendum faktycznie służy poznaniu opinii społeczeństwa na dany temat, a nie realizacji innych celów.

Pamiętajmy, że decyzja o udziale w referendum należy wyłącznie do wyborcy.