Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w czasie pandemii – jak realizować obowiązki ustawowe?

Wobec złożonej sytuacji ekonomicznej oraz dynamicznych zmian prawnych, wiele podmiotów decyduje się na wstrzymanie prowadzonej działalności lub zawiesza ją na czas trwania pandemii. Pomimo to, szereg podmiotów w dalszym ciągu prowadzi złożoną działalność gospodarczą, która – poza dostosowaniem się do nowych regulacji – wciąż musi wypełniać obowiązki wynikające z pozostałych, obowiązujących przepisów prawa.

W tym szczególnym czasie podmioty te powinny zwrócić uwagę na realizację obowiązków wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („AML”). Jak wskazuje Generalny Inspektor Informacji Finansowej („GIIF”) pandemia Covid-19 może zostać wykorzystana przez świat przestępczy do prania nielegalnych dochodów lub finansowania terroryzmu, a na zwiększenie zagrożeń w tym zakresie zwracają uwagę także inne międzynarodowe instytucje, rekomendując podjęcie wzmożonych działań.

W tym szczególnym czasie kluczowe znaczenie ma zatem właściwe wypełnianie obowiązków wynikających z ustawy AML, w tym w szczególności w zakresie przeprowadzenia i aktualizacji oceny ryzyka, a także prawidłowego zawiadamiania GIIF o okolicznościach wskazujących na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.

Przeprowadzenie i aktualizacja oceny ryzyka

Dla właściwego zabezpieczenia instytucji oraz realizacji ustawowych obowiązków szczególne znaczenie ma dokonanie przez instytucje obowiązane prawidłowej oceny ryzyka związanego z praniem pieniędzy czy finansowaniem terroryzmu. Ta kwestia budziła dotychczas wiele wątpliwości, a ustawa nie precyzowała szczegółowych zasad ani sposobów dokonania takiej oceny. Pomocnym dokumentem okazała się Krajowa Ocena Ryzyka Prania Pieniędzy oraz Finansowania Terroryzmu, natomiast nadal nie oferowała instytucjom praktycznych wskazówek.

Urząd Komisji Nadzoru Finansowego („UKNF”) 15 kwietnia 2020 r. opublikował obszerne stanowisko, przedstawiające dobre praktyki w zakresie przeprowadzenia i aktualizacji oceny ryzyka. Sugestie zawarte w tym dokumencie znajdują bezpośrednie zastosowanie do podmiotów podlegających nadzorowi KNF, ale z powodzeniem mogą być także stosowane w stosunku do wszystkich pozostałych instytucji obowiązanych.

UKNF wskazał między innymi, że w zakresie oceny ryzyka, instytucje obowiązane powinny wykorzystywać dodatkowe, niewskazane wprost w ustawie źródła informacji takie, jak wiedza ekspercka, opracowania instytucji branżowych czy instytucji międzynarodowych (FATF, Moneyval, ONZ). Jednocześnie, pomimo braku ustawowego określenia metodyki stosowanej w toku przygotowania oceny ryzyka, UKNF oczekuje, że minimalny standard metodyczny powinien obejmować 4 elementy: (i) ocenę ryzyka inherentnego, (ii) wskazanie mitygantów ryzyka oraz poddanie ocenie ich efektywności, (iii) ocenę ryzyka rezydualnego oraz (iv) zdefiniowanie planowych przez instytucję obowiązaną działań w celu zarządzania ryzykiem rezydualnym (o ile są planowane).

Co istotne, UKNF opierając się na swoim doświadczeniu z przeprowadzanych kontroli wskazał także na najczęściej popełniane błędy w zakresie oceny ryzyka. Są to między innymi:

• Pominięcie niektórych czynników ryzyka wskazanych w art. 27 ust. 1 ustawy AML,
• Nieodpowiedni dobór metodyki oceny ryzyka,
• Niewskazanie finalnych wniosków wynikających z oceny ryzyka.

Tym samym, to na te elementy powinny zwrócić szczególną uwagę wszystkie instytucje obowiązane, a w szczególności podmioty podlegające nadzorowi KNF.

Zawiadomienia do GIIF

Przybliżając prawidłową realizację obowiązków, w dniu 7 kwietnia 2020 r. GIIF opublikował Komunikat nr 22 w sprawie praktycznych aspektów stosowania środków bezpieczeństwa finansowego oraz przekazywania zawiadomień, o których mowa w art. 74 i art. 86 ustawy AML. W treści komunikatu GIIF wskazał na potencjalne okoliczności uznawane za podstawę zawiadomienia GIIF, a także na właściwe postępowania w przypadku konieczności jego dokonania, precyzując tym samym ustawowe regulacje.

Dotychczas wiele wątpliwości budziła treść art. 74 ust. 2 ustawy AML, zgodnie z którym instytucja obowiązania zawiadamia GIIF w terminie 2 dni roboczych od dnia potwierdzenia przez instytucję obowiązaną podejrzenia popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Niejasne było w szczególności, w jaki sposób instytucja obowiązana może takie podejrzenie potwierdzić, zachowując jednocześnie niezwykle krótki termin na przekazanie zawiadomienia. GIIF wyjaśnił, że instytucje obowiązane, w zależności od okoliczności faktycznych, powinny podjąć przynajmniej jedną lub kilka czynności w celu dokonania potwierdzenia, wskazując jako przykład:

• Przeprowadzenie badania źródła pochodzenia wartości majątkowych (np. poprzez zwrócenie się do klienta z wnioskiem o przedłożenie wyjaśnień lub dokumentów dotyczących źródła pochodzenia środków),
• ustalenie celu i okoliczności, w jakich klient dokonuje płatności na rzecz wybranych adresatów (np. poprzez wystąpienie do klienta z wnioskiem o udostępnienie dokumentów związanych z realizowanymi transakcjami).

W ocenie GIIF, nieprzekazanie przez klienta żądanych informacji lub dokumentów lub przekazanie niewystarczających lub niewiarygodnych danych uzasadnia rozważenie zawiadomienia GIIF o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu lub zawiadomienia o podejrzeniu, że określona transakcja ma związek z praniem pieniędzy czy finansowanie terroryzmu.

GIIF doprecyzował także, że po ustaleniu okoliczności mogących wskazywać na podejrzenia popełnienia przestępstwa, a przed przekazaniem zawiadomienia, instytucja obowiązana powinna zastosować wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego lub zintensyfikować bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta.

Pomimo że treść komunikatu GIIF nie rozwiewa całkowicie wątpliwości w zakresie interpretacji obowiązków ustawowych i nie ma charakteru obligacyjnego, daje jasne wskazówki co do przekazywania zawiadomień i stanowi wytyczne, do których mogą się odwoływać instytucje obowiązane w toku ich przekazywania.

Jednocześnie, należy pamiętać, że instytucja obowiązana, która nie dopełnia obowiązku sporządzania oceny ryzyka oraz jej aktualizacji lub przekazania zawiadomień do GIIF, podlega karze administracyjnej. Skorzystanie ze wskazówek oferowanych przez GIIF i UKNF ma zatem szansę uchronić instytucje obowiązane od surowych kar, w tym w szczególności kar pieniężnych.

Autor:

Julia Ziemska | Aplikantka Adwokacka | Młodszy Prawnik | Orlik & Partners